Większość powierzchni parku obejmuje obszar zagospodarowywany przez Cystersów od roku 1253 do 1810, tj. ponad 5 wieków. Cystersi osiedlili się w terenie bardzo słabo zasiedlonym i zagospodarowanym, gdzie mogli zrealizować od podstaw przemyślaną koncepcję osadniczą. Wszystko wskazuje na to, że koncepcje gospodarcze i organizacyjne opierały się na pewnej wiedzy, dziś powiedzielibyśmy – ekologicznej. Gospodarka Cystersów do połowy XVII w nie przekraczała naturalnych zdolności regeneracyjnych tego obszaru, dopiero później, w wyniku zwiększonych zobowiązań wobec państwa uległa intensyfikacji. Mimo wszystko zarówno Cystersi, jak i po kasacji zakonu ich następcy (książęta raciborscy) oparli się żądaniom zwiększenia wydajności gospodarczej kosztem środowiska i m.in. nie dopuścili do istotnego zmniejszenia powierzchni leśnej. Opracowane przez Cystersów struktury gospodarcze – rolne i leśne, funkcjonują w zasadzie do dziś. Prowadzona na tym obszarze zrównoważona gospodarka leśna, rolna i wodna doprowadziła do powstania środowisk znacznie bogatszych gatunkowo niż środowiska wyjściowe. Obecnie ocenia się, że na terenie Parku występuje 46 gatunków ssaków, 15 płazów, 6 gadów, 249 ptaków, kilkaset gatunków bezkręgowców. Stwierdzono tu ok. 40 zbiorowisk roślinnych leśnych i nieleśnych, a także 45 gatunków roślin chronionych.